Aytekin Karma
Belgin Bıyıkoğlu’nun son romanı ‘Zaman Geçer Sesler Kalır’ Dayanak Yayınları tarafından geçtiğimiz günlerde basıldı. Biz de Bıyıkoğlu’yla keyifli bir röportaj gerçekleştirdik.
‘Zaman Geçer Sesler Kalır’ nasıl ortaya çıktı? Yazım sürecinde yaşadıklarınızı bizimle paylaşır mısınız?
Yaklaşık yedi sekiz yıl evvel arkadaşım Ahmet Acar, kasabamızın geçmişi ile ilgili hazırlayacağı kitap için benden dedem Çıkıkçı Eyüp ile ilgili bir yazı yazmamı istedi. Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale’de Nusret Mayın Gemisi’nde er olarak vazife yaptığı sıralarda, üç ağabeyinin üç farklı cephede savaşırken şehit düştüğünü çocukluğumdan beri bilmeme rağmen; bu bilgileri yazıya döktüğüm an, babamın babaannesi olan Sabite Hanım’ın yaşadığı acıyı çok derinden hissettim. Bana anneannem tarafından sevinçli bir bayan olduğu; ut çaldığı, cet bindiği, kelamının dinlendiği anlatılan, yaşadığı devrin çok ilerisinde olan bu güçlü bayana bir hikayemde ya da romanımda yer vermeye karar verdim. O sıralarda birinci hikaye kitabım 12 Eylül periyodunu geride kalanların gözünden anlattığım on hikayeden oluşan ‘Hadi Gülümse’yi basıma hazır hale getirmiştim. Sıkıntı hususlardı, ülke olarak da karışık günlerden geçiyorduk. O günlerde güya başımın içinden her şey uçup gitti. Halbuki, öncesinde yazmak istediğim birkaç roman konusu vardı başımda. Herhalde yazıp yazacağım bu kadarmış dedim.
Çardak’a annemi ziyarete gittiğimizde, orada yaşayan kuzenim babaannemizin babasından kalan, varlığından emlakçılar tarafından haberdar oldukları bir arazinin varlığından kelam edince çok heyecanlandım. O an, bu arazi bize Sabite Hanım’dan kalmış olsa, onun torunun çocuklarının maceraları ekseninde; etraf meselelerini, rantı anlattığım bir roman yazsam ve günlükleri yoluyla Sabite Hanım’ı da romana katsam diye düşündüm. Başımda geliştirdikten bir müddet sonra yazmaya başladığımda; Sabite Hanım’la ilgili kısımların ortaya girmesinin hem romanın akışını bozacağını düşündüm hem de o periyodun daha derinlemesine anlatılması gerektiğini. Böylelikle o kısımları ikinci romana bırakmaya karar verdim. ‘Dünya Döner Renkler Kalır’ kitapçılarda yerini aldığında, ben Sabite Hanım’ın ana karakter olduğu romanı başımda şekillendirmeye başlamıştım. Bir mühlet nasıl bir başlangıç yapacağıma karar veremedim sonra romanın Sabite Hanım’ın on yaşında olduğu II. Abdülhamit periyoduna denk gelen vakitten başlamasına ve Cumhuriyet’in ilanından kısa bir mühlet sonra sonlanmasına karar verdim. Daha sonra karakter oluşturulması her karakterin doğum ve mevt yıllarının belirlenmesi ve okunacak kitapların listesinin oluşturulup okunması, notların alınması, olay akışlarının sıralanması derken geçen yıl mayıs ayında Kars Ani Harabelerini gezerken ismini de koyunca yazmaya başladım.
Kitap 1887-1923 ortasında geçiyor. Bize yazım öncesi yaptığınız tarih araştırmalarını anlatır mısınız?
Zaten daha öncesinden de o periyotla ilgili birçok kitap okumuştum. Aslında faydalanılan kitaplar kısmında belirttiğimden daha fazla sayıda kitap okudum, yaklaşık altı ay kadar kitap ve makalelerin okunması notların çıkartılması sonra o notların ayıklanıp sıraya konulması sürdü. 1915 ile 1920 ortası Çardak, Lâpseki ve Çanakkale’de yaşanan olayları anlatmak için Hüseyin Arabacı’nın ‘Arşiv Evraklarında Lâpseki’ isimli kitabından çok faydalandım. Tam emin olamadığım bilgileri yazmamaya çalıştım. Romana çok hizmet etmediğine inandığım kimi olayları da romana dahil etmedim. Birtakım bilgiler de akrabalarımın büyüklerinden duyduğu birkaç değişik kaynaktan doğrulatmaya çalıştığım bilgilerdi. Kimileri ise küçüklüğümde anneannemden duyduklarımdı.
Vakit Geçer Sesler Kalır, BelginBıyıkoğlu, 280 syf.,
Destek Yayınları, 2023.
BİRBİRİNİ TAMAMLAYAN İKİ KİTAP
‘Zaman Geçer Sesler Kalır’, ‘Dünya Döner Renkler Kalır’ın devamı niteliğinde bir kitap mıdır? İki kitap ortasında nasıl bir etkileşim var?
İki kitap ortasında etkileşim, hatta bağ var. Birbirini tamamlayan iki kitap demek daha gerçek olacaktır diye düşünüyorum. Sabite Hanım, ‘Dünya Döner Renkler Kalır’da artık hayatta olmayan, vakit zaman varlığını hissettiğimiz bir karakterken, ‘Zaman Geçer Sesler Kalır’ın başkahramanı. Her iki roman da birebir coğrafyada geçen romanlar. ‘Dünya Döner Renkler Kalır’ günümüzde, 2015 Kasım’ıyla 2016 Haziran’ı ortasında geçerken; ‘Zaman Geçer Sesler Kalır’, Osmanlı İmparatorluğu periyodunda, 1887 Ağustos’unda başlıyor ve 1923 yılında Cumhuriyet ilan edildikten çabucak sonra bitiyor. Günümüzden geçmişe gerçek bir seyahat var. ‘Dünya Döner Renkler Kalır’ romanımda, Sabite Hanım’ın ‘Zaman Geçer Sesler Kalır’da düşlediği hayatın yaşandığını görüyoruz.
Sabite, Zehra ve Fedora… ‘Zaman Geçer Sesler Kalır’ın Osmanlı’nın son yıllarına bayanların gözünden bakan bir kitap olduğunu söyleyebilir miyiz?
İçlerine bütün bir dünyayı sığdıran; erkeklerle yan yana durmak, daima birlikte paylaşarak, üreterek yaşanılası bir dünya isteyen bayanların gözünden o günlere bakan bir kitap diyebiliriz.
Konu edindiğiniz devir savaşların, yıkımların çokça yaşandığı bir periyot lakin siz cephe gerisiyle daha çok ilgileniyorsunuz. Savaş periyodunda cephe gerisinde yaşananlara dair neler söylemek istersiniz?
Romanın bir yerinde Sabite, “Zaten hiçbir savaş yalnızca savaşılan alanla sonlu kalmıyordu ki. Açlık kıtlık, yokluk, salgınların yanı sıra; bir de beşerler yaşadıkları yerleri terk edip bilinmeyene gerçek seyahate çıkmak zorunda kalıyorlardı,” der. Olağan buna savaşta yitirilen babaların, kocaların, oğulların, eşlerin, sevgililerin acısını da eklemek gerekir.
Cephede kaybedilen her can, yalnızca bir can değildir. Geride hayata olan inancını kaybetmiş, örselenmiş, yaralanmış, hasretlerle kavrulan pek çok insan kalır. Anneler, babalar, kardeşler, nişanlılar, sevgililer, arkadaşlar ve bir yanları daima eksik kalacak çocuklar… Bunun yanı sıra bilhassa romanın geçtiği periyotta kol gücü çok kıymetlidir. Toprağın işlenmesi üzere hayati hususlarda yaşlı erkekler ve kolu kanadı kırık bayanlarla bu işler gerektiği üzere yapılamaz kıtlık başlar. Bombalar yalnızca savaş alanlarını bombalamaz Çanakkale Savaşı’nda olduğu üzere kentler de bombalanır. Siviller ölür, kaygı yayılır, konutlar oturulamaz hale gelir, göç başlar. Bu, köklerini, anılarını, eşyalarını bırakıp kucağında bebeyle bilmediğin yollara düşmenin diğer bir ismidir. Savaş meydanı mı daha makûs yoksa cephe gerisinde yaşananlar mı? Bu sorunun karşılığı çok geniş, çok derindir. Ben halkın yaşadığı kahırlar üzerinden yaşadığımız topraklara emek veren, topraklarımızı korumak için kendini feda eden büyüklerimi anarken savaşın kötülüğünü, hikaye kitabım ‘Hadi Gülümse’de olduğu üzere yeniden geride kalanların gözünden anlatmak istedim.
‘TEBAA OLMAK DEMEK KULLUK ETMEK DEMEK’
Sabite Hanım, “Bu ülkeden padişahlık gitmedikçe, kulluk gitmedikçe, esaret sonlanmadıkça sevincimiz yerine gelmez,” diyor bir yerde. Bu mevzu hakkında neler söylemek istersiniz?
Sabite Hanım’ın o kelamı söylediği periyotta, padişahlık karar sürüyordu ve halk tebaa statüsündeydi. Tebaa olmak kulluk etmek demek. Kelam hakkının olmaması demek, halkın iradesinin değil padişahın kelamının geçmesi demek. En küçük bir tenkitte boynunun vurulması ya da zindana atılmak, muhakkak bir zümre şatafata boğulurken halkın karnını zar güç doyurması demek. Padişahlıkta lakin çok küçük bir zümre âlâ bir hayat sürer, eğitim hakkını, istediği mesleği yapma hakkını elde edebilir. Halka kalansa vatan olarak sahiplendiği fakat hiçbir kelam hakkının olmadığı topraklar uğruna can vermek olur. Bu durumda sevinçten kelam etmek zordur. Sabite Hanım okuduğu kitaplardan ve babasıyla yaptığı sohbetlerden Avrupa’da bilhassa de Fransa’da yaşanan gelişmelerden haberdardır. Bayanlar açısından baktığımızda oralarda da bayanlara şimdi birtakım haklarının verilmediğini görürüz. Yeniden de Osmanlı’da olduğundan daha özgürdür bayanlar. Sabite Hanım’ın düşleri lakin Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra gerçekleşir. O yanmış yıkılmış ülke, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde; silah arkadaşlarının, bir avuç aydının ve halkın takviyesiyle kısa vakitte ekonomik olarak toparlanırken bir yandan da insanların özgür bir biçimde yaşaması için düzenlemeler yapılmış ve bayana erkekle eşit haklar verilmiştir. Eğitim hakkı yaygınlaşmış bayan toplumda yerini almaya başlamıştır. Türk bayanı, Fransız bayanından çok daha evvel; 1930 yılında belediye seçimlerine katılma hakkına, akabinde da 5 Aralık 1934 yılında milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olmuştur. Bize; eşit bireyler olarak insanca yaşama hakkını, eğitim imkanını veren Cumhuriyet olmuştur.
Günümüz romanı hakkındaki beğeni ve tenkitlerinizi bizimle paylaşır mısınız?
Günümüzde çok uygun roman muharrirleri var. Ne yazık ki, bazen güzel bir roman okuyucusuna ulaşamadan kıyıda köşede kalabiliyor ya da bilinir olmasına rağmen yeteri kadar tanıtımı yapılamadığı için ulaştığı okuyucu sayısı sonlu kalabiliyor. Bazen de uygun olmayan eserler medyada yapılan reklamlarla abartılarak önümüze konuluyor. Kapitalist sistem her alanda olduğu üzere bu alanda da kendisini gösteriyor ne yazık ki. Bunun dışında çok değişik roman cinslerinin ülkemizde de yaygınlaşmasını gençlerin okuma alışkanlığı kazanması açısından pahalı bulmakla birlikte klasik romanın daha da gelişerek varlığını muhafazasını diliyorum. Biz klasiklerle büyüdük, insanı, insani pahaları orada öğrendik. Macera romanlarını, bilimkurguyu, fantastik edebiyatı, polisiyeyi ben de seviyorum, fakat roman hangi tıpta olursa olsun toplumu göz gerisi etmemeli diyenlerdenim. Edebi yapıtların; hoş Türkçemiz hakikat kullanılarak, noktalama işaretlerine dikkat edilerek yazılması gerektiğini düşünüyorum.
Son vakitlerde neler yapıyorsunuz? Masanızda bizim için neler var?
‘Zaman Geçer Sesler Kalır’ basılalı daha kısa bir vakit oldu. Onunla ilgili söyleşiler var. ‘Dünya Döner Renkler Kalır’la ilgili kitap kulüplerinin söyleşi aktiflikleri devam ediyor. Katılmam gereken toplantılar oluyor ve başımda şimdi ismini koyamadığım daha tam şekillendiremediğim bir roman dönüyor. Bir arkadaşım, “Yazar olmanın en berbat tarafı istediğim üzere okuyamamak,” demişti. Ona artık daha çok hak veriyorum. Bir de ben ömrün içinde olan bir müellifim. Meskende eşim ve yetişkin iki çocuğumla yaşıyorum, yılların birikimi olan dostlarımla buluşmalarımız devam ediyor, yeni edindiğim dostlarla da buluşuyorum, toplumsal medyayı da fırsat epey kullanıyorum. Bu koşuşturmada okumaya kendi istediğim kadar vakit ayıramıyorum. Önümüzdeki ayı birikmiş okumalara ayırmak istiyorum.
Okumaya devam ettiklerim;
Edebiyat Mutluluktur – Zülfü Livaneli
General Uçtu – Mehmet Vakit Saçlıoğlu
Okunacaklar;
Ülker Fırtınası – Safiye Erol
Yukarlarda En Uzaklarda – İnci Aral
Tablodaki Bayan – Asuman Kafaoğlu Büke
Seneler – Annie Ernaux
Seneler Bir Kış Günü Öğlenden Sonra – Marguerite Duras
Efsun – Selahattin Demirtaş