AZERBAYCAN Karabağ zaferinden sonra 30 yıldır Ermenistan’ın işgalinde olan kentlerinin birçoklarını geri aldı. Moskova-Bakü-Erivan ortasında 10 Kasım 2020’de imzalanan üçlü muahede Laçin’in de Azerbaycan’a iadesini öngörüyordu. Yaklaşık 2 yıl sonra 26 Ağus-tos 2022’de Laçin’in denetimi büsbütün Azerbaycan’a geçti. Azerbaycan, Ermenistan’ı Dağlık Karabağ’a bağlayan Laçin Koridoru üzerinde bir denetim noktası oluşturdu. Denetim noktasının maksadının ise bu bölgeye yasadışı biçimde silah, mayın ve insan taşınma-sını önlemek olduğu belirtildi. Azerbaycan’ın bu adımı Ermenistan’ın yansısını çekerken, başta ABD, Rusya ve Batı ülkelerinden peş peşe gelen açıklamalarla, yaşanan tansiyon de memleketler arası arenaya taşındı.
Laçin koridorunda Azerbaycan bayrakları çekilirken geniş güvenlik tedbirleri alındı.
7 SAATLİK GÜÇLÜ YOLCULUK
Bakü’den 7 saatlik kara seyahatinin akabinde tansiyonun merkezindeki Laçin Koridoruna ulaştık. Seyahat boyunca 2 kere Azer-baycan askerlerince oluşturulan denetim noktalarında aracımız durdurularak, pasaportlarımız incelendi. Yorucu seyahatin ar-dından Laçin Koridoru’ndaki Azerbaycan’ın oluşturduğu denetim noktasına vardık. Azerbaycan bayraklarının çekildiği alanda Azeri askerlerin aldığı geniş güvenlik tedbirleri vardı.
SİVİL ERMENİLERİN GEÇİŞİ
Kontrol noktasında Azerbaycan askerleri misyon alırken, Rus askerleri ise gözlemci olarak bulunuyor. Dağlık Karabağ’dan Erme-nistan’a geçmek isteyen bir küme sivil Ermeni vatandaşı, ellerinde bavullarıyla denetim noktasında geçiş için bekliyordu. Dağlık Karabağ’dan gelen sivil Ermeniler, pasaport denetimi ve eşyalarının X-ray aygıtından geçirilmesinin akabinde Ermenistan tarafına geçti. Ermenilerin süreçleri Azerbaycan askerlerince yapılırken, Rus askerlerinin de mümkün bir olumsuz duruma rağmen denetim nok-tasında beklediği görüldü. Koridorun Ermenistan tarafında ise denetim noktasından yaklaşık 3 kilometre uzaklıkta Ermenistan’a ilişkin 200’e yakın TIR ve kamyonun beklediği görüldü.
İNSANİ YARDIM VE SİVİL GEÇİŞLERE MÜSAADE VERİLİYOR
Azerbaycanlı askeri yetkililer, tansiyonun Ermenistan tarafından tırmandırıldığını söyledi: “Laçin Koridoru’nun bulunduğu alan Azerbaycan toprağı. Kendi toprağımızda denetim noktası oluşturmamız kadar doğal ne olabilir. Ermenistan’la Dağlık Karabağ ortasında seyahatin yanı sıra besin, eser ve tıbbi gereçler, insani yardımlar, sivil şahısların geçişlerine hiçbir pürüz oluşturmuyoruz. Karabağ bölgesinde yaşayan Ermeni nüfusun bu noktadan çift istikametli olarak Ermenistan ve Azerbaycan’a şeffaf ve sistemli geçişlerine hiçbir pürüz yok. Denetim noktasının gayesi Ermenistan’dan Azerbaycan topraklarındaki yasadışı Ermeni silahlı kümelere insan gücü, mühimmat, mayın üzere teçhizatın taşınmasını önlemek.”
ŞUŞA’DA TOPLU MEZAR
Bu ortada ikinci Karabağ Savaşı’nın arkasında Ermenistan’ın işgalinde kurtarılan Şuşa’da toplu mezar ortaya çıkarıldı. Ermenistan’ın 1992 yılındaki işgali sonrası hapishane olarak kullanıldığı belirlenen binanın bahçesindeki hafriyatlarda insan kemiklerine rastlandı. Tıpkı noktada 17 Azerbaycan toplu mezarına ulaşıldı.
Zengilan Ağalı ‘akıllı köy’ konseptiyle inşa edilirken dokuma atölyesi üzere iş alanları da oluşturuldu.
AZERBAYCAN TOPRAĞI
MOSKOVA-Bakü-Erivan ortasında 10 Kasım 2020’de imzalanan üçlü mutabakat, Laçin’in Azerbaycan’a iadesini öngörüyor. Mutabakat gereği Ermenistan, Karabağ bölgesine ulaşım için Laçin’e alternatif yol inşa etmekle yükümlü. Yeni yol planı şimdi hayata geçirilemezken, Laçin’in Bakü’ye iadesi 26 Ağustos 2022’de tamamlandı. Yani teknik olarak Azerbaycan, kendi toprakları üzerinde bir denetim noktası açmış oldu. Bakü, Erivan’ı koridoru “silah ve mühimmat transferi, teröristlerin girişi, doğal kaynakların ve kültürel varlıkların yasadışı ticareti” için kullanmakla suçluyor. Ermenistan Dışişleri Bakanlığı iddiaların “temelsiz” olduğunu savunuyor. Laçin koridoru Ermenistan ve Dağlık Karabağ’ı birbirine bağlayan bir dağ yolu. Bu iki bölge ortasındaki tek yol olarak Laçin koridoru bulunuyor.
KARABAĞ’A 30 YIL SONRA DÖNÜŞ
KARABAĞ Savaşı’nda kazanılan zaferle Ermenistan işgalinden kurtarılan Zengilan ve Laçin’e sivillerin dönüşü başladı. Ermenistan’dan 30 yıl evvel sürgüne gönderilen Azerbaycanlı aileler, kendi topraklarına döndü. Azerbaycan hükümeti, sürdürdüğü projelerle 2040 yılına kadar Ermenistan işgalinde kurtarılan Karabağ’a 18 bin ailenin geri dönüşünü sağlayacak. Zengilan Ağalı köyünde, 9 yaşındayken ailesiyle göç etmek zorunda kalan Ceyhun Hasanov, 30 yıl sonra bu sefer öz topraklarına yönetici olarak geri geldi. Zengilan ve Laçin’de 30 yıl sonra dönen ailelerle konuştu.
Ceyhun Hasanov 9 yaşında ayrıldığı köyüne yönetici olarak döndü.
ZENGİLAN’A DÖNÜŞ
Azerbaycan’ın Ermenistan işgalinden kurtardığı Zengilan ilinin Ağalı köyü, “akıllı köy” konseptiyle yine inşa edildi. Okul, toplumsal alan, dokumacılık atölyelerinin de bulunduğu köyde 350 köy konutu yapıldı. Çalışmaların akabinde 30 yıl evvel burada Ermeniler tarafından sürgün edilen 108 aileden oluşan 500 kişi köye yerleşti. Köy yine hayat bulurken, yıl sonuna kadar daha evvel göç eden tüm ailelerin de dönüş yapması planlanıyor. Köyün meydanında barışı temsil eden “beyaz güvercin” heykelleri dikkat çekti.
9 YAŞINDA SÜRGÜN GİTTİ
9 yaşındayken ailesiyle göç etmek zorunda kalan Ceyhun Hasanov, 30 yıl sonra sürgün edildikleri Zengilan Ağalı köyüne yönetici olarak döndü. AZERBAYCAN Cumhurbaşkanlığı Ağalı Köyü özel temsilcisi olarak ailesiyle göç ettikleri köylerine geri dönen Hasanov, “30 yıl evvel Ermenistan zulmünden topraklarımızdan göç ettik. O periyot 9 yaşındaydım. Sürgün sırasında büyük dramlar, büyük acılar yaşandı. Evvel İran’a akabinde da Bakü’ye döndük. Çok sıkıntı günlerdi, çetin bir durumdu. Lakin biz hiçbir vakit toprağımızı unutmadık. Daima bir gün döneriz umuduyla yaşadık. Topraklarımız Ermenistan’ın işgalinden kurtarılınca gözyaşlarımızı tutamadık. Daima buranın hasretiyle yaşıyorduk. Bugün sevincimi sözlerle ifade edemem” dedi. Hasanov, işgalden kurtarılan bölgelere daha evvel burada göç eden ailelerin yerleştirildiğini de kelamlarına ekledi.
Meydanda barış güvercinleri de var.
LAÇİN’DE SEYİR TERASI
Ermenistan işgalinden kurtarılan kentlerden biri de Laçin. Dağlık bir alanda kurulu bulunan Laçin, İsveç şekli mimari ile tekrar inşa edilmeye başlandı. Tabiata uyumlu dağ meskenlerinin inşa edildiği Laçin’e ailelerin de geri dönüşü başladı. Kente şu ana kadar daha evvel sürgün giden 203 aileden oluşan 980 kişi yerleşti. Kentte oteller de hizmet vermeye başlarken, seyir terası da yapıldı. Aileler, çocuklarıyla seyir terasında hem vakit geçirip hem de sevinçle bölgeyi izlemenin tadını çıkartıyor.
ADİLE’NİN GÖZYAŞLARI
Ailesinden birçok kişi Ermenistan işgali sırasında gözleri önünde öldürülen Adile Memedov ise 30 yıl sonra kendi konutuna geri döndü. Memedov, “O devir büyük bir dram yaşadık. Ermeni zulmünden kaçtık, kendi öz topraklarımızdan göç ettik. Daima Allah’a ölmeden evvel tekrar toprağıma geliyim diye dua ediyordum. Dualarım kabul oldu, 30 yıl sonra göç ettiğimiz toprağımıza, konutumuza döndük. Çok memnunum, çok sevinçliyim. Birinci buraya geldiğimde eğilip toprağını öpüp gözyaşları döktüm” dedi.
Adile Memedov